GÜNÜMÜZDE...

KİBBUTZ -3-

İlk aliyah göçmenleri büyük ölçüde dindardı, ancak ikinci aliyahın göçmenleri çoğunlukla laikti. Böylece Yahudi çalışma etiği, dini uygulamanın yerini aldı. İşçi Siyonist çalışma lideri Berl Katznelson, ”bir Yahudi emekçi nereye giderse, İlahi Varlık da onunla birlikte gider” derken bunu dile getirdi.

İlk kibbutzlar Yukarı Yarden Vadisi’nde, Yizreel Vadisi’nde ve Şaron kıyı ovasında kuruldu. Araziler, bataklık ve sıtmanın musallat olduğu yerler olduğu için, satın alınabilir durumdaydı. Siyonistler, Arap nüfusunun toprağı geliştirmenin getireceği ekonomik faydalar için minnettar olacağına inanıyorlardı. Yaklaşımları, Arap köylülerinin düşmanlarının Yahudi çiftçiler değil, Arap toprak sahipleri (Efendiler) olarak adlandırılır olduğuydu. İlk kibbuznikler çiftçilerden daha fazlası olmayı umuyorlardı. Yeni bir toplum tipi yaratmaya çalıştılar. Herkesin eşit ve sömürüden özgür olacağı bir yer.

Kibbutz üyeleri, sistemleri kısmen komünizme benzese de klasik Marksistler değillerdi. Karl Marx ve Friedrich Engels, ulus devletin geleneksel formülasyonlarını küçümsediler ve Leninistler Siyonizm’e düşmandılar. Bununla birlikte, 1930’ların sonlarında, iki kibbutz lideri, Tabenkin ve Yaari, başlangıçta anarşist fikirlere ilgi duydular, hareketlerini Joseph Stalin’in diktatörlüğüne ve birçoğunun Shemesh Haamim (ulusların güneşi) olarak adlandırdığı Staline saygı duymaya itti.

SSCB, BM’de İsrael’in kurulması için oy kullandı. İsraelin komünist olmayacağı anlaşıldıktan sonra Stalin, İsrael’in düşmanı oldu ve SSCB Arap dünyasındaki çeşitli ulusların diplomatik ve askeri çıkarlarına hizmet etmeye başladı. Bu, hem Kibbutz Meuhad’da hem de Kibbutz Artzi’de büyük krizlere ve kitlesel çıkışa neden oldu, özellikle de 1952’de Rudolf Slansky Prag gösteri mahkemelerinde, suçlanan ve idam edilen parti görevlilerinin çoğu Yahudi’ydi ve 1953’de Moskova’daki doktorların çoğunluğunun Yahudilerden olmasından ötürü, tasarlanan bir komplodan sonra hepsi öldürüldü. Yine de birçok kibbutz 1 Mart 1953’te Stalin ölünce, Purim kutlamalarını iptal etti. Komünist vahşetlerine rağmen Hashomer Hatzair (Genç Muhafızlar) gibi aşırı sol hareketindeki birçok kişi, Stalin’e huşu ve “barış kampı”nın lideri olarak baktı. Parti gazetesi Al Hamishmar (Nöbette) bu görüşü sundu. Kibbutzlar, İsrael’in kısmen serbest piyasa sistemi içinde kollektif işletmeler olarak yönetiliyordu. Kibbutz dahili olarak, kibbutz işlevleri için yapılan seçimler ve üyelerin genellikle kibbutz hareketi ideolojisi doğrultusunda oy kullandığı ulusal seçimlere tam katılım ile aktif demokrasiyi de uyguladı. Birçok aşırı sol kibbutzlarda Yahudi dini uygulamaları yasaklandı veya cesareti kırıldı.

Kibbutzlar tek çağdaş komünal girişimler değildi: Savaş öncesi Filistin’de Moşavim adı verilen komünal köylerin gelişimi de görüldü. Bir Moşav’da, pazarlama ve büyük çiftlik alımları kollektifti, ancak hayatın diğer yönleri özeldi.

2009 seçimlerinde kibutzlardan en çok oy Kadima, İşçi ve Meretz’e gitti.

ORTAK YAŞAM

Eşitlik ilkesi 1970’lere kadar son derece ciddiye alındı. Kibbutzniklerin bireysel olarak aletleri, hatta kıyafetleri bile yoktu. Dışarıdan alınan hediyeler ve gelirler ortak hazineye devredildi. Bir üye, bir akraba ziyareti veya bir ebeveyn tarafından ödenen yurt dışı seyahati gibi hizmetlerde bir hediye almışsa, üye toplantılarında böyle bir hediyeyi kabul etmenin uygun olup olmadığı konusunda tartışmalar olabilirdi. Yakın zamana kadar üyeler yemeklerini ortak yemekhanede birlikte yerlerdi. Bu, toplumsal yaşamın önemli bir yönü olarak görülüyordu.

ÇOCUKLAR

İlk çocuklar kibbutzda doğduğunda çözülmesi gereken bazı kibbutz etiği ikilemleri kaçınılmazdı. Bunlardan biri, kibbutzun cinsiyet eşitliği de dahil olmak üzere eşitlik için çabalamasıydı. Kadınlar, yalnızca çocukları doğurdukları ve onları otomatik olarak ev alanına bağladıkları için ayrı olarak görülüyorlardı. Kadınları özgürleştirmek ve toplumsal cinsiyet eşitliğini desteklemek için yalnızca ev içi görevlere ve çocuk bakımına bağlanamazlar. Kibbutz kadınlara tarım sektöründe ve sanayi sektöründe çalışmalarına devam etme fırsatı vermek istedi. Bu itibarla, ”toplumsal eğitim”, kadının kurtuluşunun ilk adımıdır.

Toplumsal cinsiyet eşitliğinin yanı sıra, toplumsal yaşam tarzı altında, ebeveynlik konusu bir endişe kaynağıydı. Ebeveynlerin eğilimi, çocuğu kişisel bir mülk olarak görmek ve onlara hükmetmektir. Kibbutzun kurucu üyeleri, bunun toplum yaşamında elverişli olmadığı konusunda hemfikirdi. Ayrıca, ebeveynlerin çocuklarını kontrol etmek istemelerinin bencilce olduğunu ve bunun çocuğun kendi kişiliği olarak büyümesine yer vermediğini düşündüler.

Bu sorunları çözmek için kurucular, çocukların zamanlarının çoğunu geçirecekleri ortak çocuk evlerini yarattılar; öğrenmek, oynamak ve uyumak. Ebeveynler, öğleden sonraları, işten sonra ve akşam yemeğinden önce çocuklarıyla günde üç ila dört saat geçirdiler.

Kollektif çocuk yetiştirme aynı zamanda kurucuların geldiği ataerkil toplumdan kaçmanın bir yoluydu. Çocuklar ekonomik, sosyal, hukuki ve diğer açılardan babalarına bağımlı olmayacak ve bu babanın otoritesini ortadan kaldıracak ve ataerkilliği ortadan kaldıracaktır.

Çocuk evlerinde bakım verenler, eğitimli hemşireler ve öğretmenlerdi. Tek disiplinin, ebeveynleri olmak zorunda kalmayacağı için, çocukların ebeveynleri ile ilişkilerinin daha iyi olacağı düşünülmüştür. Çocuklar toplum ortamında büyüdüler ve kendileriyle aynı yılda doğan çocuklarla büyüdüler. Çocukların mali sorumluluğu topluluk tarafından paylaşıldı.

Kibbutz Degania’nın kurucularının bu beyanında özetlenebilecek olan, çocuklar için dinamik bir eğitimlerinin olmasıdır.

Örgün eğitimden hayattan edinilen bilgilere, kitap okumaktan, beden eğitimine, körü körüne itaate dayanan bir disiplinden, özgürlük atmosferinde bir faaliyet ve yaratma rejimine…

Topluluktaki yetişkinler, çocuk evini çocuk yuvasına dönüştürmek için ellerinden geleni yaptılar. Her yaş grubuna uyum sağlamak için yuvayı tamamen döşediler. ”Çevresi, büyüyen çocuğun ihtiyaçları için iyi donanımlı, çiçekler ve yeşillikler, sığınaklar ve oyun alanları ile çevrilmiş bir avlu ile çevrilidir.

Freud’un etkisi altında, çocuk gelişiminin ilk yıllarının önemi kibbutz tarafından anlaşıldı ve çocuğun bireysellik, yaratıcılık ve temel güven duygusunun geliştirilmesine büyük önem verildi. Pratikte, aile geleneklerinin ve görüşlerin aktarılması, kibbutz ve kibbutz hareketi görüşlerine telkin etme ile değiştirildi ve aynı zamanda bireyselliğe karşı çok tekdüzelik ile sonuçlandı. Anlamlı bir şekilde, bir çocuk yetiştirme yöntemi sadece çocukların” kollektifleştirilmesi” değil, aynı zamanda Yahudi yaşamının temel taşından neredeyse tamamen bilinçli bir kopuştu: Aileye, özellikle çekirdek aileye odaklanma.

Kibbutzun ilk kurucularının çoğu için çocukların gelişimi zor bir deneyim olsa da: ”ilk çocuklarımızın oyun parkında birbirlerine vururken, ya da sadece kendileri için oyuncaklar kaparken gördüğümüzde, kaygıyla yenildik. Komünal yaşamdaki bir eğitimin bile, bu bencil eğilimleri sökemeyeceği anlamına mı geliyordu? Başlangıçtaki toplumsal anlayışımızın ütopyası yavaş yavaş yok edildi.”

ÇOCUK YETİŞTİRME

1920’lerden 1970’lere kadar çoğu kibbutz, çocukların ebeveynlerinin dairelerinde değil, ”Beit Yeladim” adı verilen ortak çocuk evlerinde yatacakları bir sisteme sahipti.

Çocuklar doğrudan ebeveynleri tarafından yetiştirilmese de, ebeveynlerinin kim olduğunu biliyor ve onlarla yakın bağlar kuruyorlardı. Sabah boyunca ebeveynler çocuk evine gidebilecekleri ve onlarla oynamak için çocukları alıp onlarla ilgilenebilecekleri iş gününün sonunu sabırsızlıkla beklediler.

Çocuk toplulukları, kibbutz yaşamının yabancıların en çok ilgisini çeken özelliklerinden biriydi. Çocuk derneklerinin en parlak döneminde, ebeveynler çocuklarıyla günde sadece iki saat, genellikle öğleden sonraları geçirirlerdi. Kibbutz Artzi’de ebeveynlerin çocuklarını yatırmaları resmen yasaktı. Çocuklar büyüdükçe, ebeveynler arazide tesadüfen karşılaşmalar dışında, günlerce yavrularını görmeden yaşarlardı.

Çocuk topluluklarından geçen bazı çocuklar, deneyimi sevdiğini söyledi, diğerleri ise kararsız kaldı. Bir kibbutz grubu, ebeveynleri olmadan büyümenin çok zor olduğunu iddia ediyor. Yıllar sonra, bir kibbutz üyesi bir çocuk toplumunda geçen çocukluğunu şöyle anlattı:

“Dört saatte bir meme emmemize izin verildi, ağlamaya bırakıldık ve ciğerlerimizi geliştirdik, hayatta kalmak için gerekli temel güvenlikten yoksun büyütüldük. Aynı şeyi yapan diğer çocukların yanında düzenli aralıklarla lazımlığa oturarak, aynı olmak için eğitildik; ama tüm bunlara rağmen biz farklıydık… geceleri büyükler gider ve tüm ışıkları kapatırlardı. Tuvalete gitmek çok korkutucu olduğu için yatağınızı mutlaka ıslatabileceğinizi bilirdiniz.”

Kibbutz, eşitlik sistemi altında yetiştirilen çocuklar hakkında bir örnek de: Yakın bir şehirden bir teyze kardeşini veya yeğenini ziyarete geldiğinde onlara hediye olarak bir kutu çikolata getirdiğinde, çocuk heyecanla kutuyu açar ve çikolatalardan birkaç tanesini yer. Daha sonra çocuk grubunun yanına giderek çikolataların geri kalanlarını akranlarıyla paylaşırdı. Bu, çocuklara aşılanan bir ideolojidir, kendine değer vermek ama, aynı zamanda, her zaman başkalarını da düşünmek. Diğer bir örnek de askere giden gençlerin, devletin onlara verdiği gıda yardımı kutusunu izin gününde kibutza gelip arkadaşlarıyla paylaşmaktır.

1977’de yaptığı bir çalışmada Fox adlı bir araştırmacı, kibbutz çocuklarının annelerinden ayrıldığında yaşadıkları ayrılık etkilerini, bakıcılarından (metapelet) ayrıldıkları zamanları mukayese etti. Çocuğun her iki durumda da ayrılık sıkıntısı gösterdiğini, ancak yeniden bir araya geldiklerinde, çocukların annelerine metapeletten çok daha fazla bağlı olduklarını fark etti. Çoğu zaman annelerinden ayrılıp metapelete teslim edildikleri zaman her zaman bu ayrılığı protesto ettiler. Ancak kibbutz çocukları, yatılı okullara gönderilenlere kıyasla ebeveynleriyle yüksek bir bağ paylaştılar. Çünkü kibbutz çocukları anne ve babalarıyla birkaç saat geçirme şansına sahiptiler.

Scharf adlı diğer bir araştırmacı ise, bir kibbutz içinde ortak bir ortamda büyüyen grup, hayali ayrılık durumlarıyla başa çıkma konusunda, aileleriyle birlikte büyüyenlere göre daha az yetenek gösterdi. Bunun; çocuk bağlanma uyum yeteneği ve dolayısıyla kibbutzim gibi kurumlar için geniş kapsamlı etkileri vardır. Bu ilginç kibbutz teknikleri, günümüzde artık tartışmaya açık konular haline gelmiştir.

1930’larda kibbutzimde doğan yaklaşık 20 yetişkinin, eleştiri ve nostalji karışımı 2007 tarihli “Güneşin Çocukları” filminde belgelenmiştir. Film, kibbutzun ilk yıllarında kibbutzda çocuk yetiştirme uygulamalarının lehinde ve aleyhinde pek çok tartışmaya yol açtı ve bir tepki seline yol açtı. Röportajlar orijinal görüntülerle iç içe geçmiştir.

Kibbutzim içinde çocuk yetiştirme organizasyonu, çocuklar için en iyi olandan ziyade büyük ölçüde yetişkinlerin emirlerine göre dayanıyordu; kollektif ebeveynlik, kadın ve erkek arasında cinsiyet eşitliğini sağlamanın bir yolu olarak görülüyordu. Bu, birçok ütopik topluluğun ortak özelliğiydi.

Devam edecek…