GÜZELLİĞİ DİLLERE DESTANDI! MISIR PRENSESİ VE İRAN KRALİÇESİ FEVZİYE’NİN YÜREK BURKAN HAYATI

GÜNÜMÜZDE...

KİBBUTZ -3-

İlk aliyah göçmenleri büyük ölçüde dindardı, ancak ikinci aliyahın göçmenleri çoğunlukla laikti. Böylece Yahudi çalışma etiği, dini uygulamanın yerini aldı. İşçi Siyonist çalışma lideri Berl Katznelson, ”bir Yahudi emekçi nereye giderse, İlahi Varlık da onunla birlikte gider” derken bunu dile getirdi.

İlk kibbutzlar Yukarı Yarden Vadisi’nde, Yizreel Vadisi’nde ve Şaron kıyı ovasında kuruldu. Araziler, bataklık ve sıtmanın musallat olduğu yerler olduğu için, satın alınabilir durumdaydı. Siyonistler, Arap nüfusunun toprağı geliştirmenin getireceği ekonomik faydalar için minnettar olacağına inanıyorlardı. Yaklaşımları, Arap köylülerinin düşmanlarının Yahudi çiftçiler değil, Arap toprak sahipleri (Efendiler) olarak adlandırılır olduğuydu. İlk kibbuznikler çiftçilerden daha fazlası olmayı umuyorlardı. Yeni bir toplum tipi yaratmaya çalıştılar. Herkesin eşit ve sömürüden özgür olacağı bir yer.

Kibbutz üyeleri, sistemleri kısmen komünizme benzese de klasik Marksistler değillerdi. Karl Marx ve Friedrich Engels, ulus devletin geleneksel formülasyonlarını küçümsediler ve Leninistler Siyonizm’e düşmandılar. Bununla birlikte, 1930’ların sonlarında, iki kibbutz lideri, Tabenkin ve Yaari, başlangıçta anarşist fikirlere ilgi duydular, hareketlerini Joseph Stalin’in diktatörlüğüne ve birçoğunun Shemesh Haamim (ulusların güneşi) olarak adlandırdığı Staline saygı duymaya itti.

SSCB, BM’de İsrael’in kurulması için oy kullandı. İsraelin komünist olmayacağı anlaşıldıktan sonra Stalin, İsrael’in düşmanı oldu ve SSCB Arap dünyasındaki çeşitli ulusların diplomatik ve askeri çıkarlarına hizmet etmeye başladı. Bu, hem Kibbutz Meuhad’da hem de Kibbutz Artzi’de büyük krizlere ve kitlesel çıkışa neden oldu, özellikle de 1952’de Rudolf Slansky Prag gösteri mahkemelerinde, suçlanan ve idam edilen parti görevlilerinin çoğu Yahudi’ydi ve 1953’de Moskova’daki doktorların çoğunluğunun Yahudilerden olmasından ötürü, tasarlanan bir komplodan sonra hepsi öldürüldü. Yine de birçok kibbutz 1 Mart 1953’te Stalin ölünce, Purim kutlamalarını iptal etti. Komünist vahşetlerine rağmen Hashomer Hatzair (Genç Muhafızlar) gibi aşırı sol hareketindeki birçok kişi, Stalin’e huşu ve “barış kampı”nın lideri olarak baktı. Parti gazetesi Al Hamishmar (Nöbette) bu görüşü sundu. Kibbutzlar, İsrael’in kısmen serbest piyasa sistemi içinde kollektif işletmeler olarak yönetiliyordu. Kibbutz dahili olarak, kibbutz işlevleri için yapılan seçimler ve üyelerin genellikle kibbutz hareketi ideolojisi doğrultusunda oy kullandığı ulusal seçimlere tam katılım ile aktif demokrasiyi de uyguladı. Birçok aşırı sol kibbutzlarda Yahudi dini uygulamaları yasaklandı veya cesareti kırıldı.

Kibbutzlar tek çağdaş komünal girişimler değildi: Savaş öncesi Filistin’de Moşavim adı verilen komünal köylerin gelişimi de görüldü. Bir Moşav’da, pazarlama ve büyük çiftlik alımları kollektifti, ancak hayatın diğer yönleri özeldi.

2009 seçimlerinde kibutzlardan en çok oy Kadima, İşçi ve Meretz’e gitti.

ORTAK YAŞAM

Eşitlik ilkesi 1970’lere kadar son derece ciddiye alındı. Kibbutzniklerin bireysel olarak aletleri, hatta kıyafetleri bile yoktu. Dışarıdan alınan hediyeler ve gelirler ortak hazineye devredildi. Bir üye, bir akraba ziyareti veya bir ebeveyn tarafından ödenen yurt dışı seyahati gibi hizmetlerde bir hediye almışsa, üye toplantılarında böyle bir hediyeyi kabul etmenin uygun olup olmadığı konusunda tartışmalar olabilirdi. Yakın zamana kadar üyeler yemeklerini ortak yemekhanede birlikte yerlerdi. Bu, toplumsal yaşamın önemli bir yönü olarak görülüyordu.

ÇOCUKLAR

İlk çocuklar kibbutzda doğduğunda çözülmesi gereken bazı kibbutz etiği ikilemleri kaçınılmazdı. Bunlardan biri, kibbutzun cinsiyet eşitliği de dahil olmak üzere eşitlik için çabalamasıydı. Kadınlar, yalnızca çocukları doğurdukları ve onları otomatik olarak ev alanına bağladıkları için ayrı olarak görülüyorlardı. Kadınları özgürleştirmek ve toplumsal cinsiyet eşitliğini desteklemek için yalnızca ev içi görevlere ve çocuk bakımına bağlanamazlar. Kibbutz kadınlara tarım sektöründe ve sanayi sektöründe çalışmalarına devam etme fırsatı vermek istedi. Bu itibarla, ”toplumsal eğitim”, kadının kurtuluşunun ilk adımıdır.

Toplumsal cinsiyet eşitliğinin yanı sıra, toplumsal yaşam tarzı altında, ebeveynlik konusu bir endişe kaynağıydı. Ebeveynlerin eğilimi, çocuğu kişisel bir mülk olarak görmek ve onlara hükmetmektir. Kibbutzun kurucu üyeleri, bunun toplum yaşamında elverişli olmadığı konusunda hemfikirdi. Ayrıca, ebeveynlerin çocuklarını kontrol etmek istemelerinin bencilce olduğunu ve bunun çocuğun kendi kişiliği olarak büyümesine yer vermediğini düşündüler.

Bu sorunları çözmek için kurucular, çocukların zamanlarının çoğunu geçirecekleri ortak çocuk evlerini yarattılar; öğrenmek, oynamak ve uyumak. Ebeveynler, öğleden sonraları, işten sonra ve akşam yemeğinden önce çocuklarıyla günde üç ila dört saat geçirdiler.

Kollektif çocuk yetiştirme aynı zamanda kurucuların geldiği ataerkil toplumdan kaçmanın bir yoluydu. Çocuklar ekonomik, sosyal, hukuki ve diğer açılardan babalarına bağımlı olmayacak ve bu babanın otoritesini ortadan kaldıracak ve ataerkilliği ortadan kaldıracaktır.

Çocuk evlerinde bakım verenler, eğitimli hemşireler ve öğretmenlerdi. Tek disiplinin, ebeveynleri olmak zorunda kalmayacağı için, çocukların ebeveynleri ile ilişkilerinin daha iyi olacağı düşünülmüştür. Çocuklar toplum ortamında büyüdüler ve kendileriyle aynı yılda doğan çocuklarla büyüdüler. Çocukların mali sorumluluğu topluluk tarafından paylaşıldı.

Kibbutz Degania’nın kurucularının bu beyanında özetlenebilecek olan, çocuklar için dinamik bir eğitimlerinin olmasıdır.

Örgün eğitimden hayattan edinilen bilgilere, kitap okumaktan, beden eğitimine, körü körüne itaate dayanan bir disiplinden, özgürlük atmosferinde bir faaliyet ve yaratma rejimine…

Topluluktaki yetişkinler, çocuk evini çocuk yuvasına dönüştürmek için ellerinden geleni yaptılar. Her yaş grubuna uyum sağlamak için yuvayı tamamen döşediler. ”Çevresi, büyüyen çocuğun ihtiyaçları için iyi donanımlı, çiçekler ve yeşillikler, sığınaklar ve oyun alanları ile çevrilmiş bir avlu ile çevrilidir.

Freud’un etkisi altında, çocuk gelişiminin ilk yıllarının önemi kibbutz tarafından anlaşıldı ve çocuğun bireysellik, yaratıcılık ve temel güven duygusunun geliştirilmesine büyük önem verildi. Pratikte, aile geleneklerinin ve görüşlerin aktarılması, kibbutz ve kibbutz hareketi görüşlerine telkin etme ile değiştirildi ve aynı zamanda bireyselliğe karşı çok tekdüzelik ile sonuçlandı. Anlamlı bir şekilde, bir çocuk yetiştirme yöntemi sadece çocukların” kollektifleştirilmesi” değil, aynı zamanda Yahudi yaşamının temel taşından neredeyse tamamen bilinçli bir kopuştu: Aileye, özellikle çekirdek aileye odaklanma.

Kibbutzun ilk kurucularının çoğu için çocukların gelişimi zor bir deneyim olsa da: ”ilk çocuklarımızın oyun parkında birbirlerine vururken, ya da sadece kendileri için oyuncaklar kaparken gördüğümüzde, kaygıyla yenildik. Komünal yaşamdaki bir eğitimin bile, bu bencil eğilimleri sökemeyeceği anlamına mı geliyordu? Başlangıçtaki toplumsal anlayışımızın ütopyası yavaş yavaş yok edildi.”

ÇOCUK YETİŞTİRME

1920’lerden 1970’lere kadar çoğu kibbutz, çocukların ebeveynlerinin dairelerinde değil, ”Beit Yeladim” adı verilen ortak çocuk evlerinde yatacakları bir sisteme sahipti.

Çocuklar doğrudan ebeveynleri tarafından yetiştirilmese de, ebeveynlerinin kim olduğunu biliyor ve onlarla yakın bağlar kuruyorlardı. Sabah boyunca ebeveynler çocuk evine gidebilecekleri ve onlarla oynamak için çocukları alıp onlarla ilgilenebilecekleri iş gününün sonunu sabırsızlıkla beklediler.

Çocuk toplulukları, kibbutz yaşamının yabancıların en çok ilgisini çeken özelliklerinden biriydi. Çocuk derneklerinin en parlak döneminde, ebeveynler çocuklarıyla günde sadece iki saat, genellikle öğleden sonraları geçirirlerdi. Kibbutz Artzi’de ebeveynlerin çocuklarını yatırmaları resmen yasaktı. Çocuklar büyüdükçe, ebeveynler arazide tesadüfen karşılaşmalar dışında, günlerce yavrularını görmeden yaşarlardı.

Çocuk topluluklarından geçen bazı çocuklar, deneyimi sevdiğini söyledi, diğerleri ise kararsız kaldı. Bir kibbutz grubu, ebeveynleri olmadan büyümenin çok zor olduğunu iddia ediyor. Yıllar sonra, bir kibbutz üyesi bir çocuk toplumunda geçen çocukluğunu şöyle anlattı:

“Dört saatte bir meme emmemize izin verildi, ağlamaya bırakıldık ve ciğerlerimizi geliştirdik, hayatta kalmak için gerekli temel güvenlikten yoksun büyütüldük. Aynı şeyi yapan diğer çocukların yanında düzenli aralıklarla lazımlığa oturarak, aynı olmak için eğitildik; ama tüm bunlara rağmen biz farklıydık… geceleri büyükler gider ve tüm ışıkları kapatırlardı. Tuvalete gitmek çok korkutucu olduğu için yatağınızı mutlaka ıslatabileceğinizi bilirdiniz.”

Kibbutz, eşitlik sistemi altında yetiştirilen çocuklar hakkında bir örnek de: Yakın bir şehirden bir teyze kardeşini veya yeğenini ziyarete geldiğinde onlara hediye olarak bir kutu çikolata getirdiğinde, çocuk heyecanla kutuyu açar ve çikolatalardan birkaç tanesini yer. Daha sonra çocuk grubunun yanına giderek çikolataların geri kalanlarını akranlarıyla paylaşırdı. Bu, çocuklara aşılanan bir ideolojidir, kendine değer vermek ama, aynı zamanda, her zaman başkalarını da düşünmek. Diğer bir örnek de askere giden gençlerin, devletin onlara verdiği gıda yardımı kutusunu izin gününde kibutza gelip arkadaşlarıyla paylaşmaktır.

1977’de yaptığı bir çalışmada Fox adlı bir araştırmacı, kibbutz çocuklarının annelerinden ayrıldığında yaşadıkları ayrılık etkilerini, bakıcılarından (metapelet) ayrıldıkları zamanları mukayese etti. Çocuğun her iki durumda da ayrılık sıkıntısı gösterdiğini, ancak yeniden bir araya geldiklerinde, çocukların annelerine metapeletten çok daha fazla bağlı olduklarını fark etti. Çoğu zaman annelerinden ayrılıp metapelete teslim edildikleri zaman her zaman bu ayrılığı protesto ettiler. Ancak kibbutz çocukları, yatılı okullara gönderilenlere kıyasla ebeveynleriyle yüksek bir bağ paylaştılar. Çünkü kibbutz çocukları anne ve babalarıyla birkaç saat geçirme şansına sahiptiler.

Scharf adlı diğer bir araştırmacı ise, bir kibbutz içinde ortak bir ortamda büyüyen grup, hayali ayrılık durumlarıyla başa çıkma konusunda, aileleriyle birlikte büyüyenlere göre daha az yetenek gösterdi. Bunun; çocuk bağlanma uyum yeteneği ve dolayısıyla kibbutzim gibi kurumlar için geniş kapsamlı etkileri vardır. Bu ilginç kibbutz teknikleri, günümüzde artık tartışmaya açık konular haline gelmiştir.

1930’larda kibbutzimde doğan yaklaşık 20 yetişkinin, eleştiri ve nostalji karışımı 2007 tarihli “Güneşin Çocukları” filminde belgelenmiştir. Film, kibbutzun ilk yıllarında kibbutzda çocuk yetiştirme uygulamalarının lehinde ve aleyhinde pek çok tartışmaya yol açtı ve bir tepki seline yol açtı. Röportajlar orijinal görüntülerle iç içe geçmiştir.

Kibbutzim içinde çocuk yetiştirme organizasyonu, çocuklar için en iyi olandan ziyade büyük ölçüde yetişkinlerin emirlerine göre dayanıyordu; kollektif ebeveynlik, kadın ve erkek arasında cinsiyet eşitliğini sağlamanın bir yolu olarak görülüyordu. Bu, birçok ütopik topluluğun ortak özelliğiydi.

Devam edecek…

İngiltere’den bağımsızlığını elde eden Mısır’ın ilk Kralı I. Fuad ve kendisinden 26 yaş küçük olan ikinci eşi Nazlı Sabri’nin aylardır beklediği gün gelmişti. 1921’in 5 Kasım sabahında İskenderiye’de dünyaya gözlerini açan Fevziye bebek dillere destan güzelliğiyle adını tüm dünyaya duyuracaktı. Daha sonra Mısır kralı olacak  I.Faruk’tan sonra gelen dört kız kardeşin en büyüğüydü. Doğduğu günden beri sıkı bir eğitim sürecinden geçti, sarayda yabancı bakıcılar tarafından büyütüldü. Üniversite okumak için İsviçre’ye gitmeden önce, sarayda yabancı dil ve müzik dersleri aldı. Arapçaya ek olarak akıcı bir şekilde Fransızca ve İngilizce de konuşabiliyordu. İsviçre’ye gittiğinde yolu İran Şahı Rıza Pehlevi’nin oğlu Muhammed Rıza Pehlevi ile kesişecekti. Üstelik Pehlevi onun hayatının dönüm noktalarından birinde başrolde olacaktı. İsviçre’den ülkesine döndükten sonra, alınan bir kararla hayatı altüst oldu. 18 yaşına kadar mutluluk içinde geçen ömrünün geri kalanında Fevziye’yi acı dolu günler bekliyordu.

İRAN ŞAHININ OĞLUYLA EVLENMEYİ KABUL ETTİ

1900’lü yılların ilk yarısında, İran Şahı Rıza Pehlevi kendisine Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ulu önder Mustafa Kemal Atatürk’ü örnek alıyordu. Atatürk’ün inkılapları ve ileri görüşlülüğü, İran Şahı Pehlevi’nin ülkesinde yapacağı atılımlar için her zaman rehberlik etmişti. Atatürk yaptıkları bir görüşmede, Pehlevi’ye, Ortadoğu'da iki güçlü ülkenin bir akrabalık bağı kurmasının bölge için çok iyi sonuçlar verebileceğini söylemişti. O dönem Ortadoğu'da, 1.Faruk yönetimindeki Mısır hızla gelişiyor ve modernleşiyordu. İran Şahı Pehlevi, işlerin pek iyi gitmediği ülkesi için Mısır ile akrabalık kurmanın mantıklı olabileceğini düşünerek Veliahtı Muhammed Rıza Pehlevi’ye bu fikri açıkladı.

Genç prens, babasının düşüncesine sıcak bakınca, Mısır prenseslerinin fotoğrafları genç veliahta gösterildi. Aslında İranlı bir kıza aşık olan veliaht prens, Mısır prensesi Fevziye’yi bir İngiliz dergisinin kapağında görünce onunla evlenmek istedi. O sırada eğitimini tamamlayıp ülkesine dönen, daha sonradan güzelliği  nedeniyle ‘Asya Venüsü’ lakabıyla tanınacak olan Fevziye ise sıkıcı bulduğu saray hayatına uyum sağlamaya çalışıyor ve hayatını değiştirebilecek hayaller kuruyordu.

MISIR PRENSESİ İRAN KRALİÇESİ OLDU

İki ülke arasındaki hazırlıklar iki tarafın da onayıyla hemen başlatıldı, Muhammed Rıza ve Fevziye düğünden önce birbirlerini sadece nişan töreninde görmüşlerdi. Eğitimli ve dünyalar güzeli prensesin hayatı artık değişiyordu. Mısırın son prensesi ve İran’ın ilk imparatoriçesi Fevziye ve Muhammed Rıza, 40 gün 40 gece süren törenlerle 15 Mart 1939’da Kahire’de Abdeen Sarayı’nda evlendi. Prenses Fevziye’nin acıklı günleri işte tam da bu evlilikle başladı.

Çiftin çocukları, evliliklerinden yaklaşık bir buçuk yıl sonra dünyaya geldi. Takvimler 27 Ekim 1940’ı gösterdiğinde, Fevziye ve Veliaht  Muhammed Rıza Pehlevi, Şehnaz adını verdikleri kız çocuklarını kucaklarına aldı. Evliliğin mimarı olan İran Şahı baba  Rıza Pehlevi ise saltanatının son yılındaydı. Minik Şehnaz henüz 11 aylıkken, Prens Muhammed Rıza Pehlevi, babasının tahttan çekilmesiyle İran Şahı oldu. Takip eden yılda Kraliçe Fevziye’nin İngiliz fotoğrafçı Cecil Beaton tarafından çekilen fotoğrafı, dönemin ünlü haber dergisi ‘Life’ın 21 Eylül 1942 tarihli sayısının kapağı oldu.

KIZ ÇOCUK DOĞURDUĞU İÇİN SEVİLMİYORDU

Tüm gözler onun üzerindeydi ancak Fevziye mutlu değildi. Ortadoğu’nun en gelişmiş kentlerinden biri olan Kahire’den sonra Tahran, ’Asya Venüsü’ne hiç de cazip gelmiyordu. Şehrin yolları toprak, binalar ve evler demode,  Gülistan Sarayı ise büyük  bir villadan ibaretti. Kraliçenin İran’ın iklimine alışamaması nedeniyle sağlığının bozulması ve Şah’ın başka kadınları alenen Gülistan Sarayı’na getirerek kendisini aldatması gibi sebepler evliliğin bitmesi için aslında yeterliydi. Üstelik dillere destan güzelliği ve hüzünlü bakışlarıyla herkesi büyüleyen Fevziye, erkek yerine bir kız çocuğu doğurması nedeniyle, sarayda ve saray dışında da sevilmiyordu. Kayınvalidesi ve görümceleri ona çok kötü davranıyorlardı. Bu sıkıntılı günlerin ardından boşanmaya karar verdi. Takvimler 1945’i gösterdiğinde boşanmak için başlatacağı işlemlerin yeterli olacağını düşünüyordu. Ancak hesap edemediği çok önemli bir şey vardı.

BAŞINA GELECEKLERDEN HABERSİZDİ

Kızı Şehnaz’ı alıp Kahire’ye dönmeye karar verdi. Kocasi Şah Pehlevi, eşinin bu isteğine karşı çıkmamış ve kabul etmişti. Fevziye ummadığı bu kabulden sonra çok sevinmiş ve mutlu olmuştu. Fakat işler hiç de Fevziye’nin düşündüğü gibi kolay değildi. Kraliçe olduğu İran’dan, prenses olduğu Mısır’a dönmek istiyordu.

Kızıyla birlikte uçağa binen ‘Asya Venüsü’ artık Kahire uçuşunun başlamasını bekliyordu. Şah kızıyla uzun uzun vedalaşmıştı. Uçak henüz kalkmadan Şah arabasının içinde hala pistteydi. Protokol Şefi’ni uçağa göndererek kızı Şehnaz’ı son bir kez öpebilmesi için izin istedi. Fevziye kızını muhafıza verdi ve kızının, babası Şah’la son bir kez vedalaşması için gitmesine izin verdi.

FİLM GİBİ SAHNE

Minik Şehnaz uçaktan inince uçağın kapıları hızla kapatıldı ve Şah Pehlevi’nin emriyle Fevziye, kızı olmadan Kahire’ye yola çıkarıldı. Kocasının kurduğu tuzağı çok geç fark eden ve durumdan hiç şüphelenmeyen Fevziye’nin kızıyla yaşadığı yıllar süren ayrılığı işte bu film gibi sahneyle başladı. Uçakta haykırdı, kendini yerlere attı. Pilota geri dönmesi için yalvardı. Fakat emir kesindi. Şahın emrine kimse karşı gelemezdi. Kızı olmadan Kahire’de mutsuz günler geçirmeye devam eden Fevziye, kendisine büyük acı yaşatan kocası Muhammed Rıza Pehlevi’den resmi olarak ancak 17 Kasım 1948’de boşanabildi. Şah Pehlevi, Fevziye’den boşandıktan sonra önce Süreyya Bahtiyari ile, sonra ise Farah Diba ile evlendi.

KIZINA HASRET KALDI AMA PES ETMEDİ

Prenses Fevziye Fuad, Şah’tan boşandıktan beş ay sonra 28 Mart 1949’da Kahire’deki Kubbe Sarayın’da Çerkez asıllı diplomat ve 1. Faruk’un yaveri İsmail Şirin ile evlendi. Çiftin bir kızı ve bir oğlu oldu. 1952’de ağabeyi Kral Faruk tahttan indirilip sürgüne gönderilince, cumhuriyet ilan edildi ve kraliyet ailesi ülke dışına çıktı. Ancak ailesinin aksine Fevziye doğup büyüdüğü Mısırda kalmayı tercih etti.Kalan ömrünü İskenderiye ve Kahire’de geçirdi. 1994’te eşi, 2009’da ise kızı Nadia öldü. Dünyalar güzeli Mısır prensesi Fevziye’nin ihtişamlı hayatı, böyle hazin bir biçimde  sona erdi.

Henüz 6 yaşındayken yollarının ayrıldığı kızı Şehnaz’la yıllar sonra İsviçre’de bir araya geldi. Kızı Şehnaz annesine mesafeliydi. Kızı onunla bir bağ oluşturmaya hevesli değildi. İkili birkaç kez buluşmalarına rağmen soğukluk ortadan kalkmadı. Fevziye bu durumu kabullenmek zorunda kaldı. Yaşadığı büyük hasret ve acıya rağmen hiçbir zaman pes etmedi

Fevziye yaşadığı zorluklara rağmen kararlı duruşu ve güçlü karakteriyle günümüzde de birçok kadına ilham kaynağı olmayı sürdürüyor.

Fevziye 2 Temmuz 2013 tarihinde Mısır’ın İskenderiye şehrinde, 92 yaşındayken hayata veda etti.

Çocukları: İran prensesi Şehnaz Pehlevi. Ardeşir Zahidi ile evlendi ve  Zahra Mahnaz adında bir kızı oldu,

İkinci eşinden; Nadia  Şirin, Hüseyin Şirin Efendi.

Kaynak: Wikipedia