Sevgili Babam Hayim

Eski albümleri karıştırırken, sevgili babam Hayim Sarfetti’nin harika bir aile fotoğrafını buldum. Resim sanırım 1929 yılına ait. Edirneli Sarfati ailesinin genç bireyleri, objektife gülümsüyorlar. Edirne’li Sarfati ailesi dendiği zaman akla farklı Sarfati’ler gelebilir ama, bu aile soy adı kanunundan sonra Sarfetti soyadını alanlardan.

Babamın ailesinin kökleri Yunanistan’a dayanıyor. Dimetoka-Yunanistan doğumlu babaannem Venezya Alkalai Sarfati,1800’lerin en sonlarında, daha evvel Edirne’ye, Menda ailesine gelin gitmiş olan ablasının çağrısıyla, Edirne’ye göç eder. O zamanın evlilikleri bu zamana pek benzemez. Genç Venezya, aslında Dimetoka’da Fransızca öğretmenidir, fakat ablası ona bir kısmet bulunca, bavullarını ve çeyizini toplayıp Edirne’ye göç eder. İleride eşi olacak olan Edirne’li Tovi Sarfati ile tanıştırılırlar. Bir süre sonra da evlenirler.

O günlerin hikmetinden olsa gerek, çok dengeli ve sevgi dolu bir evliliğe adım atarlar. Aslında şöyle bir durup düşündüğümüzde, insanlar o yıllarda o kadar büyük mihnetlerle, yokluklara, savaşlarla mücadele ederlermiş ki, yuvalarının sıcaklığı, eşlerinin varlığı, her şeye karşın, onların umutlu ve sevgi dolu olmalarına yeter de artarmış her halde.

Osmanlı idaresi altındaki Edirne, yüzyılın başından itibaren, sürekli olarak savaşlara sahne olurmuş. Edirne serhat şehri olduğu için savaş naraları hep oradan başlarmış. Venezya bir yandan çocuk doğurup büyütüp, diğer yandan evini çekip çevirirken, büyükbabam Tovi Sarfati’nin, Edirne Kaleiçi’ndeki “Bedesten” adlı kapalıçarşı’da toptan tahıl ticareti yaptığı bir işyeri vardır. Yaşamları düzenli ve sıcaktır.

İlk çocukları Raşel’dir. Ardından Palomba doğar. Nesim doğduktan sonra Samil gelir. Birkaç yıllık bir aralıktan sonra Rebeka ve iki, üç yıl sonra kazandibi Hayimiko dünyaya gelir. Yani benim canım babacığım. Babam 10 Ocak 1915te (1331) doğar. Babam doğduğu zaman babaannem yaklaşık bir hafta boyunca, doğum sancıları çeker. Artık herkes anne ve bebekten umudunu kesmişken babam nihayet doğar. Çocuk doğduğunda tam yedi kilodur. Edirne’nin yerel gazetesinde ertesi gün şöyle bir haber yayınlanır: “Yılın tosun bebeği, 7 kiloluk Hayim Efendi, dün, evinde dünyaya geldi…”

1. Dünya Savaşı’nın bütün zorlukları içinde çocuklarını büyütmeye çalışırlarken ve Hayim henüz iki buçuk yaşındayken, babası Tovi ani bir kalp kriziyle genç yaşta hayata veda eder. Benim babam geride bir fotoğrafı dahi olmayan babasını hiç anımsayamaz. Sadece babasının onu öperken yanağında hissettiği bıyığının temasını anımsar.

Baba Tovi vefat edince, anne Venezya mecburen çalışma hayatına girer. Kocasının Bedesten’deki dükkanının başına geçer. Artık evin geçimini tek başına sağlamak zorunluluğu vardır. Çocuklarına hem anne, hem de baba olmak zorundadır. Eşinden kalan, Kaleiçi’ndeki iki katlı, bahçe içindeki müstakil evde, gençliğinin tüm güzel duygularını içine bastırarak, çocuklarıyla birlikte yaşantısını sürdürmeye devam eder. Osmanlı imparatorluğu, o dönemlerde tam bir yangın yeri gibidir. 1.Dünya Savaşı sürerken, bütün imparatorluk bu felaketten payını almaktadır. Fakirlik ve açlık, acıyla kol koladır. Edirne’de, karneye bağlanan ve kişi başına günde yarım ekmek dağıtılırken,fırıncıları denetleyen çavuşlardan biri ,tombul oğlan Hayimiko’yu “Topuz” diyerek çağırmaktadır ve fırıncıya oğlana tam bir somun ekmeği tayın olarak vermesini emreder. ”Topuz” her sabah kendisine verilen bütün bir ekmeği gururla taşıyarak eve getirirken 3 yaşındadır. Aslında, Hayim çok kolay bir çocuk değildir. Ailenin en küçüğü olduğundan ve çok minikken babasız kaldığı için ailedeki herkes onu alabildiğine şımartır. Kendisi de bunu çok güzel kullanmaktadır. Dediği dedik, çaldığı düdüktür. İstediklerini yapmadıkları zaman fesini yere atıp, üzerinde bağırıp tepinmeye başlar. Daha da olmazsa, vurduğu bir yumrukla, pencerenin camını aşağı indirir. Sonra annesine üzerine karalamalar yaptığı bir şikayet mektubu yazar. Eve alış veriş yapıp getiren dükkanın çırağına mektubu, annesine dükkana götürmesini söyler. Çıraktan karalanmış kağıt parçasını alan anne Venezya, bunun Hayim’in şikayet mektubu olduğunu ve evin camını kırdığını anlar. Hemen camcıyı eve gönderir. Bu olay neredeyse ayda birkaç kez tekrarlanır.

En büyük abla Raşel, evde ut dersi almaktadır. Ut hocası Ali Efendi, dehşetli bir sigara tiryakisidir. Hayimiko’yu o denli ve sever ve ısınır ki, 5 yaşındaki oğlana sigara sarmayı öğretir. Babam sigaraları ustalıkla sarıp Ali Bey’in sigara tabakasına yerleştirdikten sonra, adam birini de küçük çocuğa uzatır ve sigaralarını karşılıklı tellendirirler. Raşel halam buna engel olamaz. Annesine olanları anlatır. O gün Venezya evde durur, ders sırasında minik oğlunun sigarayı ciğerlerine çekip, dumanı burnundan çıkardığına dehşetle tanık olur. O günden sonra ut derslerine son verilir.

Önce en büyük oğul Nesim amcam, çalışmak üzere gittiği İstanbul’da ablalarının seçtiği bir kızla evlenir. Tante Berta Eskenazi , sert bir karaktere sahip, fakat güler yüzlü bir kadındır. Üç çocukları olur; Venezya, Tovi ve Mordo. Yıllar sonra sevgili kuzenim Tovi Sarfetti ve sevgili eşi Ceni,1999 depreminde, Çınarcık’ta hayatını kaybeder.2003 yılında ise, Neve Şalom Sinagogu’nda gerçekleşen bombalı terör saldırısında da onların kızları Beti (Berta) ve eşi hayatlarını kaybederler. Beti’nin karnında beş aylık bebeği vardır. Nesim amcamın Tovi kolundan sadece oğulları Niso Sarfetti ve sevgili güzel ailesi, ailemize yadigar kalırlar. Tanrı onları korusun. Nesim amcamın büyük kızı Venezya Erdeniz ve ailesi ile torunları ve diğer kuzenim Mordo Sarfetti, İstanbul’da yaşıyorlar. 

İkinci oğul Samil (Kemal), Edirne’deki Alliance okulundan mezun olduğu zaman, okul idaresi tarafından burslu olarak Fransa’ya gönderilmek istenir. Çünkü üstün zekalıdır ve okulu birincilikle bitirmiştir. Babaannem oğlunu göndermek istemez ve yanında tutar. Amcam muhasebeci olarak, Edirne’de çalışma hayatını seçer. Aslında annesi belki de iyi etmiştir, çünkü o yıllarda Fransa’ya gönderilen diğer çağdaşları, Hitler döneminde gaz odalarında can verirler. Ablalarının zorlamasıyla, bütün itirazlarına rağmen, Edirneli Suzan Sayili ile evlendirilir. Çocukları olmaz. Hiçbir zaman mutlu olamazlar. Suzan kıskanç ve hırçın bir kadındır, mutlu olmayı hiç beceremez. Amcam da kendini işine verir.

Babamdan üç dört yaş büyük olan Rebeka halam, babamla nerdeyse ikiz gibi büyürler. Babamın en çok anlaştığı kardeşi Rebeka’dır. Rebeka, güzel, sevimli, şen şakrak bir kızdır. İkisinin arkadaşları ortaktır. Büyüdükleri zaman evlerinde balolar, partiler yaparlar. Rebeka on yaşlarındayken, sabahları mahzenden doldurduğu bir bardak şarap eşliğinde, koca bir parça çikolata ile kahvaltı etmeye bayılır. Bu yüzden her sabah evde kıyamet kopar. İki küçük kardeş kavga edip kapışınca, halam babama “Şopar”(Çingene yavrusu), babam da halama “Kopay” (köpek yavrusu) diye bağırır. Tam dövüşecekken büyükler onları ayırır. 1940 yılının Purim kıyafet balosu için Raşel halam, kardeşi Rebeka’ya krepon kağıdından, şahane bir elbise diker. Kız bütün gece elbisesi yırtılacak diye üst katta bekler. Tam danslar başladığı anda merdivenlerden iner. Aşağı inerken o sırada Ankara’da çalışmakta olan ve o gece baloya davet edilen Samil Kalvo kızı görünce, ona derhal aşık olur. Dansa başlarlar. Kız da onu çok beğenmiştir. Aileler onaylayınca, bir süre sonra nişanlanırlar,1941 yılında evlenirler. 1942 yılında oğulları Avram doğar. Savaş bittikten sonra kızları Zizi dünyaya gelir. Avram ailesi ve torunlarıyla İstanbul’da, Zizi Kalef ise 1979 yılından beri Aşdod’ta ailesi ve torunlarıyla birlikte yaşamını sürdürüyor.

Ablası Rebeka evlenip çoluk çocuğa karışırken babam önce Çorlu’da bedelli askerliğini yapar,6 ay sonra terhis olur. Döner dönmez Vente Klasas ,mecburi askerlik görevine alınır. Erzurum Sarıkamış’ta üç yıl boyunca yeniden askerlik yapar. O yıllarda,1934 Trakya Olayları,1942 Varlık Vergisi, ve 20 Klasas (20 Kura, her yaşta azınlık erkekler, mecburi askerlik görevi) dönemleri Yahudi cemaatinin belini büktükçe büker. Trakya’da yaşayan Yahudi aileler büyük maddi ve manevi kayıplara uğrarlar. Kimisi evini barkını kaybeder, kimileri tüm varlıklarını yitirip sıfırlanır, kimisi yıllarca askerlik kisvesi altında siper kazıp, taş kırarlar. Kimileri oralarda can verirler. Çok genç olan babam 1942 yılında terhis olduğu zaman, Sarfetti ailesi artık Edirne’yi bırakıp İstanbul’a yerleşmiştir. Anne Venezya, iki engelli kızı ile Sirkeci’de bir ev tutar. Rebeka ve Samil Edirne’de, Nesim ise İstanbul’da kendi evlerinde yaşamaktayken, babam soğuk bir kasım akşamı, İstanbul’da trenden iner ve yeni yaşamına ve yeni evine doğru ilk adımını atar. İstasyonda bir kız arkadaşı onu beklemektedir, yanındaki ise annem İda’dır. Annem ani bir çekinme duygusu içinde, hızla istasyondan uzaklaşırken babam ardından bakakalır. Birkaç gün sonra babamın Edirne’li arkadaşları onun onuruna bir davet hazırlarlar. Aynı kız arkadaş, annemi de davete götürür. İda ve Hayim o gün tanışırlar, bir daha elleri asla ayrılmaz.