Gürcü Yahudileri “KARTVELİ EBRAELEBİ”, MÖ 6. yüzyılda Babil esareti sırasında Gürcistan’a göç eden bir Yahudi topluluğudur. O topraklardaki en eski topluluklarından biridir.

Gürcistan’ın 1801 Rus imparatorluğu tarafından ilhak edilmesinden önce, Gürcü Yahudilerinin 2.600 yıllık tarihi, neredeyse tamamen antisemitizmin yokluğu nedeniyle, Gürcü dilinde ve kültüründe gözle görülür bir asimilasyona uğramadı. Gürcü Yahudileri, komşu dağ Yahudilerinden, etnik ve kültürel olarak farklı kabul edildi. Ayrıca geleneksel olarak, Rusya’nın Gürcistan’ı ilhak etmesinin ardından gelen Gürcistan’daki Aşkenazi Yahudilerinden oldukça ayrı bir gruptular.

1990’lardaki büyük göç dalgasının sonucu olarak, Gürcü Yahudilerinin büyük çoğunluğu şu anda İsrail’de yaşıyor ve dünyanın en büyük Gürcü topluluğu Aşdod şehrinde yaşıyor.

TARİH

Gürcü Yahudiler geleneksel olarak çevredeki sadece ayrı ayrı yaşamış Gürcü halkının değil, aynı zamanda gelen Aşkenaz Yahudilerinin de Tiflis’te farklı uygulamaları ve dili vardı.

1970’lere kadar sayıları yaklaşık 80 bin olan topluluk büyük ölçüde İsrail’e, ABD’ne, Rusya Federasyonu’na ve Belçika’nın Anvers şehrine yerleşmişlerdi. 2004 itibariyle Gürcistan’da yaklaşık 13 bin Gürcü Yahudisi kaldı. Gürcistan’ın 2002 Birinci Ulusal Nüfus Sayımına göre, ülkede dinini tam olarak tatbik eden ve inanan 3541 Yahudi mevcut. Örneğin Gürcü Yahudilerin Lezgishvili ailesinin, İsrail, Moskova, Bakü, Düsseldorf, Cleveland ve Ohio‘da da kolları var. Birkaç yüz Gürcü Yahudi ailesi, New York’un üç eyalet bölgesinde, özellikle, New York City ve Long Island’da yaşıyor

KÖKENLER

Gürcüce konuşan Yahudiler, dünyadaki hayatta kalan en eski Yahudi topluluklarından biridir. Gürcü Yahudilerinin 2.600 yıllık bir geçmişi var. - Gurjim- veya- Kartveli Ebraelebi- olarak da bilinen Gürcü Yahudilerinin kökeni tartışmalıdır. En popüler görünümü ilk Yahudilerin sürgünden sonra Güney Gürcistan’a doğru ilerleyenlerdir. Nabukadnesar’ın Yeruşalayim’i MÖ 586 yılında fethetmesinden sonra Babil sürgününe giden Yahudilerin Gürcistan’a gittikleri tarihçi Leonti Mrovel’nin, ortaçağda kaleme almasıyla desteklenmiştir.

“…sonra kral Nabukadnesar Yeruşalayim’i ele geçirdi. Oradan Kartli’ye gelip kaçan ve Mamasakhlisi’de oturmayı talep eden Yahudiler mtskheta (haraç) karşılığında topraklarında onlara bir yer verdi. Onları Aragvi’ye yerleştirdi. Oturdukları bölgenin adı Zanavi idi, daha sonra” Yahudilerin Mahallesi” adını aldı.

Eski Gürcü vakayınamesi, Kortlı’nin yazdıkları, Gürcistan’daki Yahudi cemaatinin tarihiyle ilgili en eski ve tek Gürcü kaynaktır. Chronicle, yüzyıllar sonra Leonti Mroveli tarafından sunulana benzer bir versiyon anlatmaktadır, ancak Gürcistan’a Yahudi göçü dönemi Büyük İskender’e atfedilmektedir”…savaşçı tohum, Keldaniler tarafından sürgüne gönderilen Honni’ler (Yahudiler) Kartli’ye geldikleri ve Bun Turks valisinden (Mtsheta banliyösü) arazisini haraç olarak istediler. Ve Yahudiler Zanavi’ye yerleştiler. Ve ona sahip oldular…”

Gürcü kaynakları ayrıca MS.6. yüzyılda Bizans İmparatorluğu’nun Batı Gürcistan’ın ilk Yahudilerin gelişine atıfta bulunur. Yahudilerin yaklaşık 3 bini, Bizanslıların şiddetli zulmünden kaçmak için o zamana kadar Persler tarafından kontrol edilen Doğu Gürcistan’a kaçtı. Bu dönemde bu bölgelerdeki Yahudilerin varlığı, Yahudilerin Doğu Gürcistan’ın İberia-Kartli eyaletinin eski başkenti Mtsheta’da yaşadığını gösteren arkeolojik kanıtlarla destekleniyor.

Gürcü menkıbesine göre, 1. yüzyılda Gürcistan’da Yahudi toplulukları vardı. Elias adında Gürcü Yahudi’nin, çarmıha gerilme sırasında Yeruşalayim’de olduğu ve İsa’nın cübbesini onunla birlikte Gürcistan’a getirdiği söylenir. Onu Golgotha’daki bir Romalı askerden almıştı.

Yahudiler Gürcüce konuşuyorlardı ve daha sonra Yahudi tüccarlar, bir dizi İbranice kelime içeren Kivruli veya Judeo-Gürcüce adlı bir lehçe geliştirdiler.

1. yüzyılın ikinci yarısında, Müslüman İmparatorluğu, Arap halifeliğinin bir eyaleti haline gelen geniş Gürcü topraklarını fethetti. Arap emirleri, Gürcistan’ın başkenti Tiflis ve çevresindeki topraklarda 1122 yılına kadar yaklaşık 500 yıl hüküm sürdü.

ORTAÇAĞ

Arap egemenliği altındaki Gürcü Yahudileri hakkında çok belge yoktur. 9. yüzyılın sonlarında, El-İmran Musa el-Za’farani  (daha sonra Ebu-İman el Tiflisi olarak bilinir), 300 yıldan fazla süren bir Tiflis tarikatı (Tiflisliler) adlı bir Yahudi Karai Mezhebi kurdu. Tarikat evlilik ve kaşerut geleneklerinden ve Rabinik Alaha’dan sapmıştır. Bu mezhep, Bağdat ve diğer Irak Yahudileri ile güçlü dini bağları korurken, geleneksel  Rabbinik Yahudiliğe bağlı kalan Gürcü Yahudilerinin büyük çoğunluğunu temsil etmiyordu. Gürcü Yahudisi’nin haham yasasına uymasının doğası, Tudelalı Benjamin ve Abraham ben David (Rabad veya Ravat)  tarafından not edildi.

Moğollar bağımsız kalan batı bölgesine geçmek için, 1236 yılında, Doğu ve Güney Gürcü Yahudilerin birçoğunu  kapsayan  Gürcistan’ı sardı. Yahudiler orada Karadeniz boyunca küçük topluluklar oluşturdular ve sonunda yoksullukları onları köleliğe zorladı. 14. yüzyılın sonundan başlayarak 500 yıl boyunca Gürcistan Yahudileri, Gürcü seçkinleri altındaki Kamani veya Serf sınıfına ait oldular.

1. ve 16 yüzyıllarda sürekli askeri çatışmalar ve Timur, Osmanlı İmparatorluğu ve Müslüman İran’ın istilaları nedeniyle durumları daha da kötüleşti. 15. yüzyılın sonunda Gürcistan üç ayrı krallığa ve beş feodal bölgeye dönüşmüştü. Yahudi serfler, bir aile olarak veya birey olarak, efendiden efendiye borç ödemeleri veya hediye olarak satıldılar. Yahudi toplulukları parçalandılar ve Yahudi topluluk yaşamını sürdürmek neredeyse imkansızdı. İzolasyon ve dini ve manevi bir merkezin olmaması, Yahudi bilgisinin azalmasına yol açtı.

Sonsuz bir dizi savaş ve isyan, 18. yüzyılın sonları ve 19. yüzyılın başlarında, bölgeye Rus müdahalesinin bir sonucu olarak karakterize edildi ve bölgeyi büyük yıkıma uğrattı. Yahudi mülküne sıklıkla el konuldu ve Yahudiler yerel feodal beylerin korunmasını aramaya zorlandı. Güvenlik bulmak yerine, birçok Yahudi, bu feodal beyler tarafından köleleştirildi. Yahudiler de dahil olmak üzere serfler, Gürcü yasalarına göre üç kategoriye ayrıldı: Kralın serfleri, Feodal serfler ve Kilisenin serfleri.

Bu dönemde, gönüllü veya zorunlu olarak büyük Yahudi göçleri gerçekleşti. 15. ve 16. yüzyıllarda o bölgedeki Gürcü kökenli birçok Yahudi, on binlerce Yahudi ve Yahudi olmayan Gürcü halk, İslami Pers işgalciler tarafından zorla İran’a yerleştirildi.

RUS  İMPARATORLUĞU’NA  GÜRCÜ  İLHAKI

1801’de Rus İmparatorluğu Doğu Gürcistan’ı ilhak etti. Kralın serfleri hazinenin serfleri oldular ve Çara vergi vermek zorunda kaldılar. 1835’te Kutais (Kutaisi) Kasabası ve çevresinde yaşayan 113 Karait’li olmak üzere, 1363 Yahudi vardı. Gürcistan’ın ve Kafkasların ötesindeki bölgenin toplam Yahudi nüfusu 12.234 idi.

1863-71’de Ruslar serfliği kaldırdılar ve eski Yahudi serfler, özgür Yahudilerin zaten yerleşik oldukları kasaba ve köylere taşındı. Sonunda Gürcistan Yahudileri, Yahudi toplulukları geliştirmeye başladılar. Her grup birlikte aynı kasabalara yerleşti ve kendi sinagoglarını kurdu. Genellikle üç ya da dört kuşağa yayılan geniş aile gruplarından oluşuyorlardı. Her topluluğun haham, şohet, moel ve heder olarak hizmet eden ve dini toplumsal işleri denetleyen bir Gabayı vardı. Bu küçük topluluklar, kendi şehirlerinin Yahudi mahallesi haline geldi.

1. yüzyılın başlarında Aşkenazi Rus Yahudileri, Rus hükümeti tarafından Gürcistan’a taşınmaya zorlandı. Aşkenaz Yahudileri ve Gürcü Yahudileri birbirleriyle temas kurmaya başladılar, ancak ilişkileri gergindi. Gürcü Yahudiler, Aşkenaz’ları Tanrısız ve laik olarak görürken, Aşkenazlar Gürcü Yahudilerini küçük görüyorlardı.

Siyonizm iki grup için de birleştirici bir nedendi. Aşkenazim, Siyonist örgütlere katılarak fikirlerini Gürcü Yahudi topluluklarına yaymaya başladı. 1897’de Tiflis’te ilk Siyonist örgüt kuruldu. 20 Ağustos 1901’de Tiflis’te Kafkas Siyonistlerinin birinci kongresi toplandı. Haham David Baazov, 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Gürcü Siyonizm’ine önderlik etti. 1903’te Baazov, İsviçre’nin Basel kentindeki 6. Siyonist Kongresine katıldı. 1918’de Tiflis’teki Tüm Yahudi Kongresi gerçekleşti ve ülkedeki her Gürcü ve Rus Yahudi cemaatinden temsilciler katıldı.

1863’ten itibaren, Yahudi grupları çoğunlukla dini nedenlerle aliya yapmaya başladılar. 1916’ya kadar, 439 Gürcü Yahudi ,Osmanlı Filistin’inde, çoğunlukla Yeruşalayim’de, Şam Kapısı yakınında yaşıyordu. Aliya yapan Yahudilerin çoğu fakirdi ve Yeruşalayim’de yük taşıyıcısı olarak yaşıyordu. Diğer daha önde gelen Gürcü Yahudileri, finansör ve halı tüccarı olarak hizmet ettiler. 1948’den önce kutsal topraklarda öne çıkan Gürcü Yahudi aileleri Dabra (Davrashvili) ve Kokia (Kakiashvili) aileleriydi.

DEVAM EDECEK...