MALLORCA YAHUDLERİ İÇİN,

ENGİZİSYONA KARŞI ZAFER; TOPLUMA AÇIK SUKA

İspanyol Engizisyonundan önce Mallorca Adasında oldukça büyük bir Yahudi topluluğu vardı. Her sonbahar, ada, Yahudilerin Sukot tatili sırasında inşa etmeleri emredilen yaprak çatılı kulübelerle dolup taşıyordu.

Ancak Engizisyonun 1488’de (İspanyol anakarasında başlamasından dört yıl önce) başlayan ve ancak yüzyıllar sonra 1834’te resmen kaldırılan zulüm kampanyasıyla her şey değişti.

Ancak geçtiğimiz yıl, adanın başkent Palma’daki küçük Yahudi topluluğu, bir açıklama yaparak Sukot geleneğini yeniden uygulamaya kararlı olduğunu bildirdi.

Sukot’tan bir hafta önce, Palma Belediyesi ile birlikte Yahudi cemaati, şehrin eski Yahudi mahallesinde yer alan, organizatörlerin adanın engizisyondan bu yana ilk topluma açık suka’yı inşa etti.

Limud Mallorca’nın kurucusu ve Balear adaları Yahudi Cemaati sekreteri Dani Rotstein, ”Bu, Mallorca’nın Yahudileri için birkaç ilkten biri ve bu topluluğun geçmişinden bir şeyleri geri getirdiği için özellikle anlamlı”, dedi.

Rotstein, New Jersey’li bir turizm ve video prodüksiyonu uzmanı olarak, 2014’te oraya taşındığından beri Mallorca’nın Yahudi Cemaatini tanıtma çabalarına öncülük etti.

İspanya'nın doğu kıyılarında popüler bir tatil yeri olan şehir ve ada, on yıllardır küçük ama aktif bir Yahudi topluluğuna sahip olup, yaklaşık 100 kişilik bir nüfusa ve birkaç Yahudi gurbetçiye sahiptir. 1971’de İngiliz göçmenlerin topluluğu kurmasının 50. yıldönümünü kutluyorlar. Palma’da ayrıca bir sinagog, küçük bir Yahudi müzesi ve sürekli bir hahamları var.

Ancak geçtiğimiz yıl, pazartesi gecesi başlayan Sukot’un bir haftalık tatili, yerel belediyeden sağlanan fonlarla ilk kez bir suka’nın halka açık alanlarda inşa edildiğini gösteriyor. Suka, Ca’n Oms Konağına, şehrin kültür bölümünün ve diğer belediye organlarının bulunduğu yere yapıldı. Yahudiler ve Yahudi olmayanlar, iki hafta boyunca sukot ve suka bilgileri dersleri ve bölge turları dahil olmak üzere Limmud Mallorca’nın kültürel programlarının tadını çıkardılar.

Kamuya açık suka, her yıl eylül ve ekim aylarında Avrupa’da düzinelerce şehirde Yahudi mirasını kutlayan bir dizi etkinlik olan ve Avrupa çapında bir girişim olan Avrupa Yahudi Kültürü günlerinin bir parçasıdır.

Bu gelişme, Mallorca Yahudilerinin engizisyon öncesi varlığını tanıtmak için tasarlanmış ve Rotstein tarafından yapılan girişimlerle bir dizi son Chutas, yerel adıyla Anusim veya engizisyon sırasında zorla Hıristiyan olanlara verilen isime mensup olanları kucaklamak için yapıldı.

Roş Aşana’da yerel Yahudiler, eski Yahudi mahallesinin bahçesinde yerel bir Katalan Kültür Merkezinin iş birliği ile yeni Yahudi yılını kutlamak için bir şenlik törenine ve müzik konserine ev sahipliği yaptı.

Mallorca’nın Yahudi Cemaatinin engizisyon tarihinde acı verici bir bölümü anımsayan bu ANUSİM grubu için bu suka çok sembolik bir anlam taşıyor. 1677’de Hıristiyan gibi görünüp, inançlarını uygulayarak hayatlarını tehlikeye atan Kripto Yahudiler (Anusim), şehir surlarının dışındaki bir bahçede gizlice bir Yom Kipur ayini düzenlemişlerdi. Günümüzde yaşayan bu Kripto Yahudiler, İspanyol yöneticilerin bu gizli Yom Kipur ayinini öğrendikleri zaman, bahçenin toprağını, orada bir daha hiçbir şey yetişmemesi için tuzladıklarını ve adadaki Yahudi kutlamalarını ortadan tamamen kaldırmak için, verdikleri cezaları ve uyguladıkları zulmü iki katına çıkardıklarını anlatıyorlar.

Son yıllarda, yetkililer bu tür vahşetleri kabul etmek ve telafi etmek için çaba sarfettiler. 2018’de yerel yetkililer, bir zamanlar o zamanın Hıristiyan halkının ”Yahudilerin Şenlik Ateşi” adı altında olarak bilinen yerde 37 Kripto-Yahudi’nin alenen diri diri yakıldıkları Palma meydanında bir anıt diktiler.

2015 yılında şehir, eskiden Yahudi mahallesi olan yerde küçük bir Yahudi Müzesinin inşaatına yardım ettiler. Bir zamanlar, kumtaşından yapılmış cepheleri ve sessiz, arnavut kaldırımları olan bölge, çok sayıda tabakhane, ayakkabıcı ve kasap dükkanının bulunduğu, gelişen ve yoğun bir Yahudi alışveriş ve iş alanıydı. Bugün orada çok az sayıda Yahudi yaşıyor ve ziyaretçilerin çoğu turist.

Yine 2015’te ispanya ve Portekiz parlamentoları, Sefarad Yahudilerinin soyundan gelenlere vatandaşlık hakkı veren yasalar çıkardı. Bu ülkelerdeki Yahudi miras alanlarını korumak ve geliştirmek için kamu fonlarına milyonlarca dolar yatırım yapılıyor.

Geçen yüzyıllar süresince, bir çok Chueta (Anusim) ailesi Yahudiliği gizlice uygulamaya devam etti. O dönemde Yahudi uygulamalarını sürdürmeyenler bile şüpheyle karşılanır birçok yönden toplumun geri kalanından dışlanırlardı.

Şabat’ta mumların yakılması, yas sırasında aynaların örtülmesi ve Pesah ile ilgili bahar temizlikleri gibi bazı Yahudi gelenekleri Chueta ailelerinde uygulanmaya devam etti. Ancak zamanla adanın Yahudi nüfusu azaldı.

Tarihçiler, ironik bir biçimde, toplumun Chueta’ları dışlamasının, Mallorca’da Yahudiliğin yeniden canlanmasının anahtarı olduğunu kanıtladı: Hıristiyan nüfusla özgürce evlenmelerine izin verilmediğinden, Chueta’lar kendi aralarında evlendi. Bu Fransisko Franco’nun diktatörlüğünün nihayet çöktüğü ve İspanyol toplumunu Avrupa’nın geri kalanına açtığı 1970’lere kadar farklı bir Chueta kimliğinin korunmasına yardımcı oldu.

Bu gerçekleştiğinde, Mallorca’da, bu gün sayıları 20.000 olan bir azınlık grubu olarak yaşayan ve kendilerini Chuetas olarak tanımlayan binlerce insan var. Son yıllarda Yahudiliğe dönen ve din değiştiren Chueta’lar artık topluluklarının dizginlerini ellerine aldılar. 2018 yılında, Yahudi topluluğunun dört kişilik yönetim kuruluna iki Chueta seçildi. Haziran ayında Mallorca Yahudi Cemaati, engizisyondan bu yana ilk kez, Palma’da bir Chueta ailesinden doğan Nissan Ben Avraham adlı bir hahamı sinagogun başına geçirdi.

Bu süreç ve Roş Aşana ve Sukot için halka açık olaylar, ”bir zafer” olarak niteleniyor. Yahudiliğe geri dönen bir Chueta ve Yahudi Cemaatinin Chueta yönetim kurulu üyelerinden olan Toni Pinya’nın karısı Iska Valls, verdiği demeçte ”Bu, Engizisyona karşı bir zafer ve küllerinden yeniden doğan bir anka kuşu olduğumuzun kanıtıdır” dedi.