GÜNÜMÜZDE...

KİBBUTZ -2-

İsrael’in kuruluşu, Arap ve Avrupa dünyasından gelen Yahudi mültecilerin seli, kibbutzlar için zorluklar ve fırsatlar sundu. Göçmen dalgası, kibbutzlara yeni üyeler ve ucuz iş gücü ile genişleme şansı verdi. Ancak aynı zamanda Aşkenazi kibbutzlarının, geçmişleri kendilerinden çok farklı olan Yahudilere uyum sağlamak zorunda kalacağı anlamına da geliyordu. 1950’lere kadar neredeyse tüm kibbutznikler Doğu Avrupa’dandı ve kültürel olarak Fas, Tunus, ve Irak Yahudilerinden farklıydı. Birçok kibbutz, Mizrahi (Doğulu) Yahudilerini işçi olarak işe aldı, ancak onlara üyelik vermeye daha az eğilimliydi.

İdeolojik anlaşmazlıklar da yaygındı ve bazen bireysel kibbutzlar arasında bile acılı bölünmelere ve üyeler arasında kutuplaşmaya ve düşmanlığa yol açtı. İsrael başlangıçta hem ABD, hem de Sovyetler Birliği tarafından tanınmıştı. Varlığının ilk üç yılında, İsrael bağlantısızlar hareketinin içindeydi. Ancak David Ben-Gurion yavaş yavaş batının yanında yer almaya başladı. İsrael’in Soğuk Savaşın hangi tarafını seçmesi gerektiği sorusu, kibbutz hareketinde oluşan çatlakları ortaya çıkardı. Yemekhaneler siyasete göre ayrılmış ve birkaç kibbutz bile Marksist üyelerden ayrılmıştı. Hayal kırıklığı özellikle, Prag’da, Hashomer Hatzair’in bir elçisi olan ve orada yargılanan Slansky davasında daha fazla su yüzüne çıktı.

Bir başka tartışma da İsrael ile Batı Almanya arasındaki tazminat anlaşmasıyla ilgiliydi. Kibbutz üyeleri, çok kişisel bir kaybın ürünü olan geliri devretmeli miydi? Holokost’tan kurtulanların tazminat paralarını tutmalarına izin verilseydi, bu eşitlik ilkesi için ne anlama gelirdi? Sonunda, birçok kibbutz, Holokost’tan kurtulanların tazminatının tamamını veya faizini almasına izin vererek, eşitsizliğe bu tek tavizi verdi. Topluluğa devredilen tazminatlar, bina genişletme ve hatta eğlence tanzimatları için kullanıldı.

Kibbutz hareketi içinde farklı hizipler arasındaki bölünme; 1948 ve 1954 arasında gelişti ve sonunda her biri farklı bir işçi partisine bağlı üç kibbutz federasyonu ortaya çıktı: Ihud ile Mapai, Meuhad ile Ahdut Haavoda ve Artzi ile Mapam.

Kibbutznikler, bağımsızlıktan sonraki ilk birkaç on yılda yaşam standartlarında istikrarlı ve kademeli bir iyileşme yaşadılar. 1960’larda kibbutzların yaşam standardı İsrael’in genel nüfusundan daha hızla gelişti. Çoğu kibbutzların yüzme havuzları 1960’lı yıllarda yapılmıştır.

Kibbutzlar ayrıca İsrael’in savunma aygıtında büyük bir rol oynamaya devam etti. 1950’lerde ve 1960’larda bir çok kibbutz aslında ”Nahal” adlı bir İsrael Savunma Kuvvetleri tarafından kuruldu. Bu 50’ler ve 60’larda kurulan çoğu Nahal Kibbutzları devletin güvencesiz ve geçirgen sınırları üzerinde kurulmuştur. 6 Gün Savaşı’nda (1967) İsrael 800 askerini kaybettiğinde, bunların 200’ü kibbutznikti. 1960’larda İsrael’de, kibbutzniklerin sahip olduğu prestij Knesset’e de yansıdı. İsrael’lilerin sadece %4ü kibbutznik olmasına rağmen, kibbutznikler, İsrael Parlamentosunun %15ini oluşturuyordu.

1970’lere kadar kibbutzlar her yönden gelişiyor gibiydi. Kibbutznikler, işçi sınıfı, hatta köylü sınıfı mesleklerini icra ettiler, ancak orta sınıf bir yaşam tarzının tadını çıkarabildiler.

DÜŞÜŞ VE YENİDEN YAPILANMA

Zamanla, kibbutz üyelerinin kibbutz ve amaçlarıyla özdeşleşme duygusu azaldı. Bu süreç, içsel süreçlerin bir sonucu olarak, kibbutz üyeleri arasındaki kişisel hayal kırıklıklarından, kapitalist uygulamaların büyümesine bağlı olarak artan sınıf farklarından ve eşitsizlikten ve kibbutzlarda doğup büyümüş ve ebeveynlerinin ateşli ideolojik miraslarını ille de miras almayan bir nesilden almıştır. Onlarda ”toprağı yerleştirmek ve geliştirmek” için gerekli olan motivasyonel dürtü yavaş yavaş yok olmaya yüz tutmuştu. Yıllar geçtikçe, bazı kibbutz üyeleri, güç, ayrıcalık ve prestij biriktirerek kibbutz dışında profesyonel kariyerler kurdular. Kibbutzun bireysel değerleri arasındaki denge bozulmaya başladı ve iş motivasyonu etkilendi. Verimliliği teşvik etmek için sosyal tazminata vurgu yapıldı. Bu süreçler şiddetli bir ekonomik krizle paralel olarak gerçekleşti. Kibbutzlar 1980’lerdeki İsrael ekonomik krizinin önemli öğelerinden birini teşkil eder.

a- Özelleştirme süreçleri ve tüm İsrael toplumunda işbirlikçi olmayan inançların benimsenmesi, kibbutzların ahlaki ve yapısal desteğini etkiledi ve yıllar ile birlikte yeni nesil kibbutzlara nüfuz etti.

b- Kibbutzlar, paylaşılan değerlerin uygulanmasını başarılı bir şekilde gerçekleştirecek bir davranış modeli oluşturabilecek kalıcı ve kurumsallaşmış bir çerçeve yaratma girişimi üzerine inşa edildi. Böyle düzenli bir model yerleştirme girişimi, büyüme ve değişen kibbutz sistemine ve toplumu içine alan kibbutz sistemine ve toplumu içine alan kibbutz uygulamalarının benimsenmesinde yaratıcılığı gerektirdi, ancak kibbutz liderliği yenilikçileri ve eleştirel düşünürleri bastırdı, bu da kibbuztların temel ilkelerinin, ya değişikliklerle başa çıkmada başarısızlıklara, ya da reddedilen kapitalist çözümlerin benimsenmesine neden oldu.

c- Kibbutzlar kırsal yerleşim kalıplarına sahipken, İsrael toplumu yıllar içinde kentsel yerleşim kalıplarını benimsemeye başladı. Kibbutz toplumunun kalıpları ile İsrael toplumunun çoğunluğu arasındaki eşleşme eksikliği, kibbutzlar ile tüm İsrael toplumu arasındaki güçlü bağı cezbetti. Bu işbirlikçi modelin içsel zayıflama nedeniyle devam etmesine izin vermeyen bir ilkeydi.

d- Kibbutzlar; öncülerin ve idealist Siyonist vizyonunun gerçekleşmesiydi. O dönemde her üyenin kollektifin iyiliği için kendisinden maksimumu vermesi gerekiyordu: Kibbutz ve devlet ayrı düşünülemezdi. Ayrıca, bir grup olarak, bireylerin ortak sorunlarıyla başa çıkmak daha kolaydı. Bu, o zamanlar topluluğun güvenini sağlamak için çok sayıda insanın işe alınmasına izin verdi ve bu nedenle bu yaşam tarzı, o dönem için uygundu. Siyonist kişi günümüzde, o dönemdeki yaşama biçiminden daha fazlasını hedefler.

e- Kibbutzun özgün konsepti, büyük ölçüde üyelerinin soyut temeller uğruna özveride bulunmalarına ve işin iptaline dayanıyordu. Bu nedenle öncülerin döneminden sonra, kibbutz üyelerinin arasındaki bağ, öncü ruhunun azalması ve fedakarlık değerlerinin öneminin azalması.

f- Kibbutz, değerler ve ulusal hedefler için bir başlatıcı olarak algılandığında, İsrael toplumunda çok takdir edildi ve üyelerin kendilerini kibbutz işlevi ve önemi ile özdeşleşmeleri daha kolaydı. İsrael toplumunda beğenisinin azalması ve toplumsal öneminin en aza indirilmesiyle, kibbutz kimliği zayıfladı.

g- Kibbutzlar komünal değerleri geçerli kılmak için yaşam standardındaki artışla başa çıkamadılar, bu da nihayetinde birçok üyenin yaşam modellerinde değişikliklere yol açtı ve uyarlanamayan komünal çerçevenin uygunluğunu baltaladı.

h- Küreselleşme süreçleri ve kibbutzların engellenememesi, kibbutz toplumunu farklı bir kültüre maruz bıraktı. Örneğin kibbutz üyelerinin kendi evlerinde televizyon sahibi olmalarına izin verildikten sonra, kibbutz üyeleri, insanların emeğinin karşılığını aldığı ve kendilerine farklı lüks eşyalar alabilecekleri “iyi yaşam”a maruz kaldılar. Kibbutzlar bu süreçlerle başa çıkma yeteneğine sahip değildi.

I- Komünist bloğun çöküşü, kibbutz toplumu da dahil olmak üzere dünya çapında sosyalist inançların zayıflamasına neden oldu.

1980’lerde, kibbutz krizinin zirvesinin ardından birçok kişi kibbutzlarını terk etmeye başladı ve kibbutzlar çeşitli şekillerde değişmeye başladı,

Meydana gelen değişiklikler üç ana türe ayrılabilir:

1- Kibbutz hizmetlerinin kapsamlı özelleştirilmesi: Aslında, bu tür özelleştirmeler son 23 yılda birçok kibbutzda uygulamaya konmuştu. Bununla birlikte, bu özelleştirme süreçlerinin çoğu, nispeten önemsiz sayılan konularda yapılmıştır. Şu anda özelleştirilen (bazıları sübvansiyonlu) birçok kibbutz, bir zamanlar dokunulmaz olarak kabul edilen eğitim ve sağlık sistemlerini de özelleştirdi.

2- “Farklı Ücret”: Kibbutzların ünlü bir özelliği, her kibbutz üyesinin hangi işte olursa olsun, ihtiyaçlarına göre eşit bir bütçe almasıydı. Birçok kibbutzda, üyelere yaptıkları işe göre farklı şekilde ödeme yapılmaktadır.

3- “Mülklerin birleşmesi”: Kibbutza ait bazı mülklerin, kooperatif ortak özelliği olarak, bireysel kibbutz üyelerinin mülkiyetine devredilmesi anlamına gelir. Bu aslında gerçek özelleştirmedir (hizmetlerin özelleşmesinden farklı olarak). Bu varlıklar, üyelerin yaşadığı evleri ve kibbutzun üretim bileşeninde bir tür “stok” içerir. Bu değişiklik, kibbutz üyelerinin belirli sınırlamalar dahilinde her iki tür mülkü de satmalarına ve miras bırakmalarına olanak tanır.

1990’ların ortalarından bu yana, yaşam tarzlarında önemli değişiklikler yapan kibbutzların sayısı artmaya devam ederken, bu değişikliklere direnç giderek azaldı ve sadece birkaç düzine kibbutz hala daha geleneksel modeller altında işlev görüyor. Bununla birlikte, her kibbutzun farklı değişim süreçlerinden geçtiğini belirtmek önemlidir. Bu değişikliklerin kibbutz kavramının sonunu getirdiğini iddia eden kibbutzların içinde ve dışında birçok insan var. Kibbutz olmayı son zamanlarda resmi olarak bırakan topluluklar arasına Jezreel Vadisi’nde Megiddo, Yukarı Galile’deki Ha-Goshrim, Negev’de Beyt Nir vb. vardır.

Bu süreçler, kibbutzun orijinal değerlerine tam olarak dayanamayan bir kibbutz yerleşim modeli olan “yenilenen kibbutz”u yarattı. Orijinal kibbutz değerleri altında devam eden kibbutzlar, ”işbirlikçi model” ile ilişkilendirilir.

YENİ TELAFİ MODELLERİ

Şimdi üç kibbutz telafi modeli var:

1)Her üyenin yaptığı iş ne olursa olsun, üyelerin eşit olarak tazmin edildiği geleneksel Kollektif Kibbutz/Kibbutz Shitufi;

2)Her üyeye maaşının küçük bir yüzdesinin ve temel bir bileşenin tüm kibbutz üyelerine eşit olarak verildiği Karma Model Kibbutzu/Kibbutz Meshulav;

3) Yenilenen Kibbutz/Kibbutz Mithadesh, ki burada bir üyenin geliri yalnızca kendi çalışmasından elde edilen bireysel gelirden oluşur ve bazen diğer kibbutz kaynaklarından elde edilen geliri içerir.

Hayfa Üniversitesi tarafından yürütülen bir araştırmaya göre, tüm kibbutzların 188’i (%72) artık daha bireysel kibbutz olarak tanımlanabilecek “Yenilenen Kibbutz” modeline dönüştürülmektedir. Kibbutz Kooperatif Fikir Araştırma Enstitüsü Başkanı Dr. Shlomo Getz, 2012 yılından itibaren başlayarak bu alternatif modele geçiş yapan daha fazla kibbutz olacağına inanıyor.

Devam edecek…